خیار غبن در عقد بیع
خیار غبن چیست ؟ برابر ماده ۴۱۶ قانون مدنی :«هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد. بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند.»
غبن یعنی ضرر و زیان و کسی که زیان دیده است را مغبون و طرف مقابل را غابن گویند.
غبن مفهومی است کلی که در متون قانونی تقسیم بندی نشده. مع الوصف در جهت سهولت دریافت مطالب آنرا به اقسام زیر تقسیم نموده اند:
غبن جزئی :
اساساً فاقد اهمیت باشد. مانند اینکه شما ملکی را مثلا با ۵% کمتر یا بیشتر از قیمت روز معامله کنید.
غبن فاحش :
غبنی که عرفاً قابل مسامحه و گذشت نباشد. در قانون قدیم ضابطه اختلاف قیمت ۲۰% بود ولیکن امروزه در برابر قانون به عرف واگذار شده است. و ماده ۴۱۷ اصلاحی قانون مدنی مقرر داشته است :«غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد. » نظر به اینکه اصل بر لزوم قرار داد است مدعی غبن باید فاحش بودن آن را ثابت کند. و در صورت بروز اختلاف قضات، با بررسی جمیع جوانب و وضعیت مالی طرفین قرارداد و شرایط انعقاد معامله و … تشخیص می دهند که غبن فاحش است یا خیر. که در همین رابطه ماده ۴۱۹ قانون مذکور مقرر میدارد:«در تعیین مقدار غبن شرایط معامله نیز باید منظور گردد. »
غبن افحش :
آن غبنی که تفاوت قیمت و میزان غبن در محدوده غبن فاحش نبوده بلکه اختلاف قیمت چندین برابری است و متعارف شده که اگر کسی غبن را ساقط کرده باشد شامل غبن فاحش نمی شود فلذا در هنگام تنظیم قرارداد و در مقام اسقاط این خیار قید می شود اسقاط خیار غبن فاحش و افحش و یا اسقاط غبن به اعلا درجه آن و …
در همین رابطه حضرت آ یت الله صانعی در پاسخ این سئوال :((شخصی منزل خود را با شرط اسقاط کلیه خیارات می فروشد، ولی پس از معامله، بعلت جهل به قیمت واقعی خانه مذکور، می فهمد که غبن به قدری است که اگر می دانست، آن را قبول نمی کرد. مثلا خانه ده میلیون تومانی خود را به مبلغ سه میلیون و دویست هزار تومان، یعنی با شش میلیون و هشتصد هزار تومان غبن فروخته است آیا شرعاً خیار غبن برای فروشنده هست یا خیر ؟)) پاسخ فرموده اند که:«چون اصل خیار غبن ساقط شده، نه فاحش و خارج از متعارف آن، بنابراین خیار غبن فاحش، ثابت است و اطلاق غبن، مربوط به غبن های متعارف است و شامل فاحش و غبن فوق العاده زیاد که نادر است، نیست، یعنی کلمه غبن از آن انصراف دارد.»
شرایط اساسی برای تحقق خیار غبن :
- معوضی بودن قرارداد.
- متعادل نبودن فاحش عوضین در زمان انعقاد معامله.
- جهل طرف زیان دیده از ارزش واقعی عوضین.
در همین رابطه بیشتر بخوانید : انواع خیارات
